Formy nauczania to sposoby wykonywania środków treningowych. Rolą trenera dzieci jest balansowanie proporcjami pomiędzy: nauczaniem podstawowych umiejętności (techniki), gry (jej rozumienia) oraz gry swobodnej.

Forma zabawowa

  • uczenie się w naturalny i spontaniczny sposób,

  • naturalna forma ekspresji zawodników, oparta na „zdrowej” rywalizacji,

  • przestrzeganie reguł, zaangażowanie emocjonalne, fair play sprzyja realizacji określonych celów treningowych,

  • trener określa reguły zabawy, pilnuje ich przestrzegania i ogłasza rezultat zabawy

  • dobra na każdym etapie współzawodnictwa, [ZALETA]

  • dobra jako poprawa relacji interpersonalnych w zespole, [ZALETA]

Forma ścisła zamknięta

  • brak przeciwnika,

  • z góry narzucony sposób rozwiązania (brak czynnika decyzyjnego),

  • zazwyczaj naśladowanie wzorca nakreślonego przez trenera, który określa sposób wykonania lub rozwiązania.

  • kształtowanie wzorców ruchowych,

  • powtarzanie prostych elementów technicznych,

  • proste elementy taktyczne (np. ścieżki poruszania się zawodników bez piłki).

  • możliwość uzyskania dużej liczby powtórzeń, (+)

  • możliwość zarządzania intensywnością ćwiczeń, (+)

  • zawodnik nie podejmuje decyzji (decyzje trenera), (-)

  • brak odzwierciedlenia sytuacji boiskowych (brak przeciwnika warunkującego podejmowanie decyzji w czasie gry). (-)

Forma ścisła otwarta

  • brak (aktywnego, dążącego do odbioru piłki) przeciwnika,

  • podjęcie decyzji (sposób wykonania, na podstawie zebranych informacji),

  • trener określa cel ćwiczenia, zawodnicy sami decydują o sposobie wykonania,

  • pojawiają się różne zmienne, względem których zawodnik musi wybrać odpowiednie rozwiązanie,

  • może występować zawodnik, który przeszkadza (utrudnia sposób wykonania).

  • nauczanie działań techniczno-taktycznych,

  • kształtowanie mechanizmów poznawczo-decyzyjnych,

  • „automatyzmy boiskowe”.

  • możliwość uzyskania dużej liczby powtórzeń, (+)

  • rozwijanie mechanizmów poznawczych (skanowanie przestrzeni). (+)

  • brak odzwierciedlenia sytuacji meczowych – przeciwnik (nieaktywny, niedążący do odbioru piłki). (-)

Forma fragmentów gry

  • deficyt czasu,

  • zazwyczaj na jedną bramkę,

  • najczęściej niska złożoność (1×1, 2×1, 2×2, 3×2, 3×3, 4×3, 4×4),

  • drużyna w fazie atakowania, często znajduje się w uprzywilejowanej sytuacji (np. przewadze liczebnej),

  • drużyna w fazie bronienia po obiorze piłki ma jasno określone zadania, np. strzał do małych bramek, wprowadzenie do określonej strefy.

  • jako symulacja ataku szybkiego,

  • wykorzystanie chwilowej przewagi (liczebnej, jakościowej, pozycyjnej, motorycznej),

  • proste elementy taktyczne (np. ścieżki poruszania się zawodników bez piłki),

  • akcent na szybkość podejmowanych decyzji.

  • kontekst (realne sytuacje meczowe), (+)

  • możliwość częstego powtarzania wybranej sytuacji z gry, (+)

  • duże oddziaływanie na zawodnika (możliwość odkrywania  skutecznych działań), (+)

  • konieczność podejmowania szybkich decyzji (działania zawodników w deficycie czasu), (+)

  • częsta finalizacja, (+)

  • intensywność (duża dynamika działań). (+)

  • przerywany charakter akcji (brak ciągłości w grze), (-)

  • broniący po odbiorze piłki nie zawsze mogą skorzystać ze wszystkich możliwych rozwiązań, (-)

  • akcentowana (uprzywilejowana) jest zazwyczaj tylko jedna drużyna (np. w fazie atakowania). (-)

Forma gry

  • odzwierciedlenie meczu na różnym poziomie złożoności: (od 1×1 do 11×11),

  • naturalne występowanie wszystkich faz gry,

  • możliwość gry w równowadze lub przewadze liczebnej,

  • możliwość wprowadzania ograniczeń (dla zawodników, przestrzeni, czasu) w celu realizacji w większym stopniu założeń gry.

  • najbardziej efektywna forma nauczania,

  • w sposób naturalny występują wszystkie fazy gry,

  • nauczanie wszystkich działań techniczno-taktycznych,

  • najlepsza adaptacja do meczu mistrzowskiego (realne środowisko),

  • aspekt motoryczny, podobny do meczu mistrzowskiego.

  • kontekst (realne sytuacje meczowe), (+)

  • forma najbardziej lubiana przez zawodników, (+)

  • „grasz, jak trenujesz” – przeniesienie wiedzy i umiejętności na mecz (podobne zachowania), (+)

  • bezpośrednie przygotowanie zawodników do meczu (budowanie automatyzmów boiskowych). (+)

  • nie wszystkie aspekty można w większym stopniu zaakcentować w formach gier (np. uderzenie piłki głową, dośrodkowania), (-)

  • zróżnicowany charakter motoryczny, w zależności od poziomu zawodników, (-)

  • zawodnicy mogą nie doświadczyć wybranych, kluczowych dla trenera sytuacji. (-)

Planując trening dla drużyny warto wziąć pod uwagę możliwości danej grupy (wiek, umiejętności) i określić największe deficyty drużyny. Wtedy dobrze jest zbudować cykl treningowy z tematami zajęć które pozwolą kompensować te deficyty. Tematy mogą pojawiać się cyklicznie (raz w tygodniu lub co drugi tydzień). Następnie do tematów dobieramy ćwiczenia i gry które doskonalą budowanie danej umiejętności piłkarskiej.
Cykle treningowe
makrocykl – w strukturze półrocznej lub rocznej
mezocykl – w strukturze miesięcznej
mikrocykl – w strukturze tygodniowej

Od czego zacząć? Jak nie dać się przytłoczyć? Metod budowania cykli treningowych jest wiele i pewnie większość z nich działa. 

Pierwszym krokiem jest spisanie tematów treningowych dla grupy (poniżej znajdziesz moją listę tematów).
Następnie tematy dzielę na dwa lub trzy mikrocyke tygodniowe.
Teraz mikrocykle uzupełniam o jednostki treningowe które wypełniam ćwiczeniami i zadaniami (jak zbudować jednostkę treningową będzie w sekcji poniżej).
Te mikrocykle układam w miesięczny mezocykl który cyklicznie powtarzam przez 4 miesiące (makrocykl).

Tyle, to proste! Właśnie powstał pełen makrocykl treningowy!

W każdej kategorii wiekowej zawodnicy mogą doświadczać sytuacji o coraz wyższym poziomie złożoności, począwszy od gry 1 x 1, przez 2 x 2, 3 x 3, skończywszy na układzie 4 x 4 (w przypadku równowagi liczebnej).

Na tej podstawie, zawodnik doświadczy wielu sytuacji w przewadze, równowadze i niedowadze liczebnej. Szczególnie w sytuacjach trudnych (np. w niedowadze lub równowadze liczebnej) środowisko gry zachęcać będzie zawodnika do podejmowania większego ryzyka (wszystkie linie podań mogą być zamknięte) oraz większej kontroli nad piłką (konieczność podejmowania działań indywidualnych takich jak prowadzenie piłki, drybling czy strzał). W każdym tygodniu zawodnik będzie doświadczał innych sytuacji, które w mniejszym lub większym stopniu będą zachęcać do realizacji określonych celów gry, zasad oraz działań piłkarskich. Trener, w zależności od poziomu zawodników będzie mógł dobierać środki treningowe, zarządzając ograniczeniami.

ATAKOWANIE

  • zdobywanie przestrzeni (Zasady gry)

  • wsparcie (Zasady gry)

  • przestrzeń (Zasady gry)

  • mobilność (Zasady gry)

  • głębia i szerokość ataku (Zasady gry)

  • atak pozycyjny

  • atak szybki

  • budowanie gry

  • drybling

  • finalizacja gry

  • geometria ataku

  • gra na ścianę

  • gra po trójkącie

  • gra w przewadze liczebnej

  • gra w mniejszej liczebności

  • obiegnięcie

  • gra po obwodzie

  • otwarcie gry

  • podanie jedną linię dalej

  • przejście do ataku

  • gra po przekątnej

  • SFG

  • strzały na bramkę

  • sytuacje 1na1

  • wyjście spod pressingu

BRONIENIE

  • powstrzymanie (Zasady gry)

  • asekuracja (Zasady gry)

  • równowaga (Zasady gry)

  • ochrona przestrzeni (Zasady gry)

  • kompaktowość (Zasady gry)

  • blokowanie

  • gra w przewadze liczebnej

  • gra w mniejszej liczebności

  • krycie indywidualne

  • krycie zawodnika bez piłki

  • krycie zespołowe

  • pozycja obronna

  • odbiór piłki

  • podwajanie

  • pressing niski

  • pressing wysoki

  • pressing średni

  • przejście do obrony

ROZUMIENIE GRY

  • antycypacja

  • percepcja

  • decyzja

  • fazy przejścia

  • konstrukcja gry

  • orientacja przestrzenna

  • taktyka

DZIAŁANIA

  • działania grupowe

  • działania indywidualne

  • działania zespołowe

  • kontrola piłki

  • ochrona piłki

  • podania piłki

  • przyjęcie piłki

  • prowadzenie piłki

  • ruch na pozycję

  • technika

  • utrzymanie piłki

  • widzenie peryferyjne

MOTORYKA

  • czucie piłki

  • gibkość (flexibility)

  • zwinność (agility)

  • koordynacja

  • siła

  • sprawność

  • szybkość

  • wytrzymałość

  • wytrzymałość beztlenowa

  • wytrzymałość tlenowa

Projektując jednostkę treningową warto zwrócić uwagę na kilka kluczowych aspektów, takich jak: Temat jednostki treningowej (określa, z jakim aspektem gry będą mieli do czynienia zawodnicy) cel jednostki treningowej Z uwagi na to, że piłka nożna to gra, trener staje się nauczycielem gry, a jego zadaniem jest umożliwienie zawodnikom uczenia się gry. W tym celu w jednostce treningowej trener wprowadza zawodników do określonych sytuacji, które stanowią pewien wycinek (fraktal) pełnej gry. Dzięki temu stwarza zawodnikom możliwość do szukania rozwiązań określonej sytuacji. Ta sytuacja musi zawierać w sobie wszystkie aspekty gry (techniczny, taktyczny, motoryczny, mentalny) oraz wszystkie jej cechy (złożoność, zmienność, nieprzewidywalność, współdziałanie, przeciwdziałanie).
 
Planowanie i realizacja jednostki treningowej

Jeżeli celem głównym jednostki treningowej jest poprawa jakości gry, proces planowania należy rozpocząć od części głównej, czyli od gry o największej złożoności, właśnie ta gra bowiem najbliższa jest grze właściwej.

Jeżeli trener rozpocznie projektowanie treningu (konspekt) od gry o największym poziomie złożoności, w poprzedzających środkach treningowych w formie gier powinien skupić się na obniżeniu złożoności gier. Dzięki temu mniejsze gry nawiązywać będą do tej końcowej

 
Część wstępna treningu

Zasadniczym zadaniem części wstępnej jest przygotowanie zawodnika do tematu przewodniego w części głównej, realizowanej w formie gier lub fragmentów gry.

Zasadniczym celem części wstępnej jest przygotowanie narzędzi, których wykorzystanie będzie miało istotne znaczenie w części głównej. Zatem jeżeli w części głównej celem gry będzie zdobycie przestrzeni, gdzie jako jedno z narzędzi chcemy uczyć przenoszenia gry poprzez zmianę centrum gry krótkimi podaniami, wówczas w części wstępnej możemy nauczać i doskonalić uderzenie piłki wewnętrzną częścią stopy, ponieważ ten element techniki specjalnej będzie odgrywał istotną rolę w zmianie centrum gry. Z drugiej strony, jeżeli w części głównej celem będzie zdobywanie przestrzeni poprzez prowadzenie piłki i drybling, to w części wstępnej świetnym rozwiązaniem będą ćwiczenia nauczania i doskonalenia tych elementów.

 

Część główna treningu

W części głównej zawodnicy realizują temat jednostki treningowej w formie gier lub jej fragmentów

Gra jest najlepszym nauczycielem, zatem trener powinien dołożyć wszelkich starań, by zawodnicy realizowali w niej określone w założeniach treningu cele, wykorzystując dostępne narzędzia. Środowisko gry pozwala zawodnikom poznawać nowe drogi (sposoby postępowania), które pozwolą osiągać główne cele gry. Ważne, by jasno określić, czego będziemy oczekiwać od zawodników w grze. Z racji tego, że interakcja dwóch drużyn daje wręcz niezliczoną liczbę możliwych rozwiązań, to trener poprzez odpowiedni dobór ograniczeń powinien zachęcić swych zawodników do podejmowania działań ukierunkowanych na cel treningu.

Jakie informacje powinien otrzymać zawodnik od trenera? Dokładnie takie, z jakimi spotka się w grze, gdzie trenera nie będzie. Zatem z punktu widzenia zawodnika o jego działaniach na boisku decydują chwilowa sytuacja, gdy piłkarz stara się osiągnąć cel gry, który w danej chwili jest możliwy do zdobycia. Dla przykładu, jeżeli zawodnicy znajdują się w fazie otwarcia gry, ich głównym celem jest zdobycie przestrzeni, które przybliży ich do realizacji celu głównego, czyli zdobycia bramki. Wchodząc w zachowania zawodnika, jego działaniem kieruje próba osiągnięcia aktualnego celu gry.

Wniosek: trener podaje zawodnikom cel gry, który mają zrealizować. Nie powinien podawać sposobów osiągniecia tego celu, np. konieczności podania lub wykonania innych działań. Dlaczego? Ponieważ decyzja należy zawsze do zawodnika.

Inaczej sytuacja wygląda w sytuacji drużyny przeciwnej, która tworzy środowisko dla drużyny nauczanej. To właśnie na przeciwnika trener powinien narzucać ograniczenia, dzięki którym drużyna nauczana podejmować będzie działania ukierunkowane na realizację celów treningowych. Ucząc atakowania, ogranicz broniących. Ucząc bronienia, ogranicz atakujących.

Tworzenie gier w części głównej należy oprzeć na dwóch tezach:

  • Ogranicz środowisko, a nie zawodników,

  • Ograniczenia powinny zachęcać zawodników do działania.

Zasada realności

Każde ćwiczenie powinno mieć ścisłe powiązanie z grą. Powinno być wycinkiem sytuacji, która powtarza się w grze właściwej oraz powinno mieć wszystkie cechy gry. Pozwoli to zawodnikom wykorzystać dostępne informacje z otoczenia, w celu podjęcia określonych działań.

Część końcowa treningu

Ta zazwyczaj najkrótsza część treningu powinna stanowić reakcję trenera, na to, co wydarzyło się w części głównej treningu. Zatem trener powinien zadać sobie pytania, czego w tej części treningu potrzebują jego zawodnicy, nawet jeżeli w samym konspekcie treningu zaplanowane były inne działania.

Trener może zatem skorzystać z wielu możliwych zakończeń treningu, m.in.:

  • wydłużenia gry z części głównej,

  • wyrównania deficytów technicznych (np. w formie ścisłej), które utrudniały zawodnikom realizację celów treningowych,

  • podsumowania zajęć (monolog lub dialog trenera z zawodnikami),

  • ćwiczeń (np. zabaw) uspokajających zawodników, zabaw integracyjnych po intensywnej części treningu.

Środowisko gry to wszystkie niezbędne elementy tworzące grę, jak:

  • piłka
  • przestrzeń (boisko)
  • partnerzy
  • przeciwnicy
  • przepisy

Tworząc trening piłkarski warto implementować wszystkie elementy aby unikać tworzenia sztucznego środowiska gry.

Przestrzeń gry (boisko)

Boisko możemy podzielić na strefy i sektory:
Pionowo: strefa wysoka, strefa średnia, strefa niska.
Poziomo: sektor środkowy, sektor boczny (x2)

Punktem wyjścia jest gra

Trener skupia się na zarządzaniu środowiskiem gry, pozostawiając zawodnikom autonomię w rozwiązywaniu boiskowych problemów, co pozwala zawodnikom na dłuższe doświadczanie i wyciąganie wniosków, z drugiej strony – na popełnianie błędów i próbę ich poprawy. Poprzez modyfikacje środków treningowych, trener naprowadza zawodników na rozwiązania, w głównej mierze skupiając się na modyfikacji gry, czyli wprowadzeniu zmiennych (ograniczeń).

Wprowadzanie zmiennych (ograniczeń) należy odnosić do sytuacji, które zachodzą w grze właściwej. Ograniczenia mogą dotyczyć przestrzeni, czasu lub zawodników.
Zawodnicy celowo stawiani są przez trenera, w sytuacjach problemowych. Wskazany jest im cel, dzięki czemu mogą działać w sposób intencjonalny. Samo rozwiązanie problemu pozostawione jest już samym zawodnikom, rozwijając u nich wiedzę i umiejętności. Wielokrotne powtarzanie sytuacji pozwala zawodnikom na nieustanną konfrontację z ciągle zmieniającym się środowiskiem, co jeszcze bardziej angażuje procesy poznawczo-decyzyjne zawodników’.
Wielu wspaniałych trenerów w najlepszych akademiach wcale nie unika gier treningowych, wręcz przeciwnie – tworzy z nich zdecydowaną większość mikrocykli treningowych. Często obserwując swoje drużyny w meczach, najprościej w świecie wyciągają fragmenty gry które wymagają poprawy i tworzą małe gry treningowe które oddają warunki meczowe (np: gra w szybkim ataku 2na2 z dodatkowym doganiającym zawodnikiem broniącym albo gra 3 na dwa ze zdobywaniem przestrzeni jako fragment otwarcia gry). Gra w dobrze przygotowanym środowisku gry jest najlepszym nauczycielem – pozwala doświadczać, buduje nawyki i usprawnia cykl decyzyjny zawodnika.

Zarządzanie środowiskiem gry

Trener skupia się na zarządzaniu środowiskiem gry, pozostawiając zawodnikom autonomię w rozwiązywaniu boiskowych problemów, co pozwala zawodnikom na dłuższe doświadczanie i wyciąganie wniosków, z drugiej strony – na popełnianie błędów i próbę ich poprawy. Poprzez modyfikacje środków treningowych, trener naprowadza zawodników na rozwiązania, w głównej mierze skupiając się na modyfikacji gry, czyli wprowadzeniu zmiennych (ograniczeń). Wprowadzanie zmiennych (ograniczeń) należy odnosić do sytuacji, które zachodzą w grze właściwej.

Na treningu należy:
  • zachęcać zawodnika do podejmowania działań ukierunkowanych na realizację celu
  • nauczyć zawodnika rozwiązywania wybranych sytuacji boiskowych (np. sytuacje w przewadze liczebnej 2 x 1)
  • nauczyć zawodnika kreatywności w działaniu
  • zapewnić zawodnikowi wykonanie odpowiedniej liczby powtórzeń
  • motywować zawodnika
  • intensyfikować wykonywanie zadań, zwiększać tempo

Modyfikowanie rozmiaru pola gry, powinno odbywać się zgodnie z zasadą: „od większego do mniejszego” w przypadku zespołu atakującego oraz „od mniejszego do większego” w przypadku nauczania zawodników broniących. W aspekcie ofensywnym duża przestrzeń stwarza większe możliwości działania, ułatwiając atakującym osiąganie celów gry, dlatego trener powinien zacząć od wprowadzenia większego pola gry, co umożliwi atakującym w miarę swobodne operowanie piłką.

Modyfikacje przestrzeni:
  • Rozmiar pola gry,
  • Kształt pola gry,
  • Umiejscowienie pola gry,
  • Kierunek gry,
  • Wydzielenie stref,
  • Zamknięcie przestrzeni,
  • Liczba i rozmiar bramek,
  • Liczba i dystrybucja piłek,
  • Przybory pomocnicze.
Modyfikacje dla zawodników:
  • Liczba zawodników,
  • Liczba zespołów,
  • Ustawienie zawodników,
  • Zasady dla atakujących,
  • Zasady dla broniących,
  • Punktacja.
  •  

Jeżeli uczymy atakujących, wprowadzamy dodatkowe zadania dla broniących. Jeżeli uczymy broniących, wprowadzamy dodatkowe zadania dla atakujących.

Przykładowo: jeżeli przeciwnik ustawia się w obronie niskiej, pozostawia atakującym dużo miejsca na swobodne operowanie piłką na własnej połowie. Z kolei, kiedy wykonuje zorganizowaną próbę pressingu, stara się „zamknąć” wszelkie możliwe linie podań, w wyniku czego atakujący muszą podejmować działania na ograniczonej przestrzeni, w dużym deficycie czasu. Zatem za każdym razem zachowania przeciwnika wpływają na sposób działania drugiej drużyny. To samo dotyczy zawodników broniących, którzy również muszą uwzględnić sposób gry drużyny przeciwnej.